रयतेचे राज्य म्हणजे काय ? होता तुम्ही म्हणुन आहोत आम्ही !

छत्रपती शिवाजी महाराज हे रयतेचे राजे होते हे अनेक कारणांमुळे स्पष्ट होते.

वेगवान मराठी परळी वैजनाथ -केशव डी.मुंडे शिवाजी महाराजांनी स्वराज्याची स्थापना केली. स्वराज्याची स्थापना ही रयतेच्या स्वातंत्र्यासाठी आणि न्यायासाठी होती. शिवाजी महाराजांनी रयतेच्या हक्कांसाठी लढा दिला आणि त्यांना स्वातंत्र्य मिळवून दिले.

शिवाजी महाराजांनी रयतेचे कल्याण केले. त्यांनी रयतेसाठी अनेक कायदे केले, ज्यात शेती, व्यापार आणि न्याय यांचा समावेश होता. त्यांनी रयतेसाठी अनेक सोयीसुविधा निर्माण केल्या, जसे की रस्ते, पाणीपुरवठा आणि शाळा.

शिवाजी महाराजांनी रयतेचा आदर केला. त्यांनी रयतेला समानता दिली आणि त्यांच्याशी न्याय्याने वागले. त्यांनी रयतेच्या भावनांचा आदर केला आणि त्यांच्या समस्या सोडवण्यासाठी प्रयत्न केले.

शिवाजी महाराजांच्या कार्यातून रयतेसाठी त्यांची कळकळ आणि त्यांच्यावर त्यांचे प्रेम स्पष्ट होते. त्यांनी रयतेचे राजे म्हणून इतिहासात आपले स्थान निर्माण केले.

शिवाजी महाराजांनी रयतेसाठी केलेल्या काही विशिष्ट कार्यांची उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत:

शेतीसाठी: त्यांनी शेतकऱ्यांना कर्जे दिली, त्यांना नवीन शेती पद्धती शिकवल्या आणि त्यांना पाणीपुरवठा आणि इतर सोयीसुविधा उपलब्ध करून दिल्या.

व्यापारासाठी: त्यांनी व्यापाऱ्यांना सुरक्षित वातावरण निर्माण केले आणि त्यांना परदेशात व्यापार करण्यास प्रोत्साहन दिले.

पाळीव प्राण्यांवर अवलंबुण उदरनिर्वाह असणाऱ्या सैन्यातील भटक्या जाती जमातीतील मावळ्यांना गुरे जनावरे चारण्यासाठी शिवाजी महाराजांनी डोंगराळ प्रदेश बहाल केला,

यामध्ये  प्रामुख्यानं त्याकाळी दळण वळणाचा मुख्य व्यवसाय करणारा वंजारी समाज होता.त्यामुळेच डोंगराळ प्रदेशात आजही वंजारी समाजाचे वास्तव्य हे मोठ्या प्रमाणात आढळुन येते •

न्यायासाठी: त्यांनी कायदे केले जे रयतेच्या हिताचे होते आणि त्यांनी न्यायदानाची एक स्वतंत्र यंत्रणा निर्माण केली.
शिवाजी महाराजांच्या या कार्यांमुळे रयतेचे जीवनमान सुधारले आणि त्यांना स्वातंत्र्य आणि न्याय मिळाला.

त्या काळी पाटील, कुलकर्णी, देशमुख, जहागिरदार, वतनदार जनतेला छळत आणि त्यांच्याकडून पैसे आणि धान्य वसूल करत.

आपला हिस्सा मिळाल्यावर राजालाही प्रजेचं काय चाललंय याच्याशी देणंघेणं नसे.

पण याउलट शिवाजीराजांनी लोकांमध्ये जाऊन त्यांची सुखदुःखं समजून घेतली व शिवाजीराजांनी या वतनदारांवर कठोर कारवाई केली.

यामुळे लोकांमध्ये राजाविषयी विश्वास निर्माण झाला आणि हे राज्य आपलं आहे ही भावना निर्माण झाली.

शेतीची दुरावस्था पाहून शिवाजीराजांनी बी-बीयाणं उपलब्ध करून देणं, औतफाट्याला मदत करणं, महसूल कमी ठेवणं ही कामं केल्यानं शेतकरीही सुखावला. दुष्काळी परिस्थितीत शेतकऱ्याला विशेष मदत देऊ केली.

शिवाजीराजांनी आपल्या राज्यात व्यापार वाढावा यासाठी परराज्यातून येणाऱ्या मालावर जास्त कर बसवला आणि स्वराज्यात तयार होणाऱ्या मालाला उत्तेजन दिलं.

६ जून १६७४ या दिवशी रायगडावर शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला.

शिवाजीराजांनी आपल्या अष्टप्रधान मंडळाची घोषणा केली. या वेळी त्यांनी तांब्याचा पैसा शिवराई आणि सोन्याचा शिवराई होन अशी नाणी काढली.

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या तोफखान्याचा प्रमुख इब्राहिम खान होता. त्यांच्या सैन्यात ३५ टक्वे सैनिक मुस्लिम होते.

शिवाजी महाराजांच्या सैन्यात राजमाता जिजाऊंच्या माहेरा कडील प्रदेशातील चिवट व लढाऊ वंजारा मावळे देखील मोठ्या संख्येने होते.आणि विशेष म्हणजे ते राजमाता जिजाऊंच्या आणि तेवढेच छत्रपती शिवाजी महाराजांचे सर्वाधिक विश्वासु व जवळचे होते

तसंच त्यांचे स्वतःचे १३ अंगरक्षक हेही मुस्लिम होते. सैन्यानं लोकांच्या शेताची नासधूस करू नये, त्यातल्या पिकांना हात लावू नये अशी तंबीही शिवाजीराजांनी दिलेली होती.

शिवाजी महाराजांना रयतेचा राजा म्हटलं जातं कारण ते वारसाहक्कानं गादीवर बसलेले राजे नव्हते. आपल्या पराक्रमातून त्यांनी स्वराज्य निर्माण केलं होतं.

लोकांचं हित बघितल्यामुळे लोकांना ते आपले वाटायचे. दऱ्याकपारीत राहणाऱ्या खचलेल्या, अन्यायांनी त्रस्त झालेल्या साध्या भोळ्या मावळ्यांना त्यांनी आपले मित्र बनवलं आणि त्यांचं संघटन करून त्यांच्यात स्वराज्याची स्वप्नं जागवली.

शिवाजी महाराजांवर संत तुकारामांच्या विचारांचा प्रभाव होता. संत रामदास यांना ते आपले राजकीय गुरू मानत.तर तुळजाभवानी मातेची शिवाजी महाराजांवर कृपादृष्टि होती याचा साक्षात्कार महाराजांना अनेक प्रसंगात झाला होता

त्यामुळेच आपल्या ५० वर्षांच्या आयुष्यात शिवाजी महाराजांनी विजापूरची आदिलशाही, अहमदनगरची निजामशाही आणि बलाढ्य अशा मुघल साम्राज्याशी लढा दिला.

शत्रूपासून सर्वसमान्य जनतेची सुटका करून स्वराज्याची स्थापना केली.

शौर्य, पराक्रम, ध्येयवाद, कुशल संघटन, सर्वधर्मसमभाव, मुत्सद्दीपणा, धाडस, दूरदृष्टी या गुणांच्या जोरावर स्वराज्याचं सुराज्य केलं.

अशा या रयतेच्या राजाचं ३ एप्रिल १६८० या दिवशी दुःखद निधन झालं.

✒️-केशव डी.मुंडे ,नमामि वैद्यनाथम् निवास परळी वै.8888 387 622◆ wegwan marathi 

केशव मुंडे

केशव मुंडे हे अनेक वर्षापासून पत्रकारिता करत आहे. सामाजिक, शैक्षणिक राजकीय, गुन्हेगारी सह विविध विषयांवर लिखान सध्या ते वेगवान समुहाच्या वेगवान मराठी मध्ये बीड जिल्ह्यातील प्रतिनिधी म्हणून काम पाहत आहे.