वेगवान मराठी / मारुती जगधने
नाशिक जिल्ह्यात विविध ठिकाणी बिबट्यांचा वावर आढळतो. त्यात प्रमुख ठिकाणे खालील प्रमाणे आहेत:
. त्र्यंबकेश्वर जंगल क्षेत्र: त्र्यंबकेश्वर तालुका हा नाशिक जिल्ह्यातील बिबट्याच्या वावरणाच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण क्षेत्र आहे. या क्षेत्रात जंगल, गड किल्ले, आणि वन्यजीवांची विविधता आहे.
नांदगाव तालुक्यातील दहेगाव बानगाव आणि पोखरी शहरात बिबट्या दोन बछड्यांचा वावरत असताना दिसल्यामुळे नागरिकांमध्ये भीतीचे वातावरण निर्माण झाले आहे. विशेषतः गावातील शेतकरी, महिलां आणि मुलांमध्ये चिंता निर्माण झाली आहे, कारण बिबट्या हा प्राणी धाडसी आणि आपत्तीजनक ठरू शकतो. या बिबट्या व बछड्यांचा परिसरातील वावर असल्याने स्थानिक प्रशासनाने तातडीने उपाययोजना सुरू केल्या आहेत.
दहेगाव बानगाव आणि पोखरी हे नांदगाव तालुक्यातील महत्त्वाचे भाग आहेत. या भागातील निसर्ग आणि जंगलांमुळे अनेक जंगली प्राण्यांचा वावर असतो, पण बिबट्या आणि त्याचे बछडे हे कधीही गावाच्या जवळ असलेल्या या ठिकाणी दिसलेले नव्हते. गावातील शेतकऱ्यांच्या शेतांवर बिबट्या आणि बछड्यांचा वावर झाला असावा, अशी प्राथमिक माहिती मिळाली आहे.
गावकऱ्यांनी बिबट्या आणि बछड्यांचा ट्रॅक शोधून स्थानिक वनविभागाला सूचना दिली. वनविभागाचे अधिकारी आणि कर्मचारी तातडीने घटनास्थळी पोहोचले. बिबट्या आणि बछड्यांचा शोध सुरू आहे. या परिसरातील लोकांच्या घरी रात्री घराबाहेर न पडण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे. शेतकऱ्यांना विशेषत: गाई-म्हशींची काळजी घेण्याचे सूचित करण्यात आले आहे, कारण बिबट्या या प्राण्यांमध्ये पालतू प्राण्यांवर हल्ला करण्याची क्षमता असते.
दुसऱ्या बाजूला, गावकऱ्यांना सतर्कतेसाठी अनेक उपाययोजना सूचित करण्यात आल्या आहेत. शाळांना आणि सार्वजनिक ठिकाणी सुरक्षा वाढवण्यासाठी स्थानिक प्रशासनाने पोलिसांसोबत समन्वय साधला आहे. या प्रकारच्या परिस्थितीमध्ये बिबट्यांचा शोध घेणारे वनविभागाचे अधिकाऱ्यांचे पथक त्यांना पकडण्यासाठी विविध प्रकारच्या जाळ्या आणि ट्रॅप्स वापरत आहेत.
स्थानिक नागरिकांनी आपले घर आणि शेत सुरक्षित ठेवण्यासाठी सजग राहण्याचे महत्त्वाचे आहे. बिबट्या आपल्या जंगलात स्वच्छंदपणे वावरतो, मात्र लोकवस्तीच्या जवळ आला तर तो हल्ला करण्याचा धोका निर्माण करू शकतो. त्यावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी वनविभागाने सध्या जोडीचे उपाययोजना सुरु केल्या आहेत. तसेच, जनतेला कोणत्याही आपत्कालीन परिस्थितीला तातडीने वनविभाग किंवा पोलिसांशी संपर्क साधण्याचे सांगण्यात आले आहे.
काही लोकांनी सांगितले की, बिबट्या आणि त्याच्या बछड्यांमध्ये खूप हिंसक प्रवृत्तीसह वावरण्याची शक्यता असते, विशेषत: त्यांना खाण्याचा शोध लागल्यास. हे लक्षात घेत, स्थानिक प्रशासनाने दक्षता घेऊन तातडीने काम सुरू केले आहे. पुढील काही दिवसांत बिबट्याचा शोध घेऊन त्याला जंगलात पुन्हा सोडण्याचे प्राधान्य दिले जाईल.
नागरिकांनी या प्रकरणात अधिक सतर्कतेची आवश्यकता आहे आणि प्रशासनाची मदत घेऊन सुरक्षितता राखणे आवश्यक आहे.
नाशिक जिल्ह्यात बिबट्याचा वावर हे एक महत्त्वाचे पर्यावरणीय व मानवी दृष्टिकोनातून चिंतेचे विषय आहेत. नाशिक जिल्ह्यात बिबट्यांच्या वावरणाच्या ठिकाणांची माहिती मिळवून त्याच्या वावरणाचे कारणे समजून घेतल्यास, त्यावर उपाययोजना करण्यास मदत होईल.
नाशिक जिल्ह्यात विविध ठिकाणी बिबट्यांचा वावर आढळतो. त्यात प्रमुख ठिकाणे खालील प्रमाणे आहेत:
. त्र्यंबकेश्वर जंगल क्षेत्र: त्र्यंबकेश्वर तालुका हा नाशिक जिल्ह्यातील बिबट्याच्या वावरणाच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण क्षेत्र आहे. या क्षेत्रात जंगल, गड किल्ले, आणि वन्यजीवांची विविधता आहे.
सदाशिव पेठ: या ठिकाणीही बिबट्यांचा वावर आढळतो. येथील जंगल क्षेत्र व पर्वतीय भाग बिबट्यांसाठी आदर्श असतो.
पर्वती डोंगर आणि कळवण तालुका: या भागात विशेषत: बिबट्यांचा वावर आढळतो. हे जंगल क्षेत्र विशेषत: उंच डोंगर रांगा आणि अरुंद घाटांमुळे बिबट्यांना सुरक्षित पिकवते.
निफाड व सिन्नर तालुका: निफाड व सिन्नर तालुक्यातील काही वनविभागांतही बिबट्यांचा वावर दिसतो.
बिबट्यांचा वावर वाढण्याच्या अनेक कारणांपैकी काही मुख्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
. वनक्षेत्रातील कमतरता: जंगलांची लहान होत जाणारी क्षेत्रे आणि जंगलाची गुणवत्ता कमी होणे यामुळे बिबट्यांना आपला नैसर्गिक अधिवास शोधण्यासाठी नवे मार्ग मिळवावे लागतात. जंगलाची तूट आणि पाण्याची कमी यामुळे बिबट्यांचे वावरण वाढले आहे.
कृषी आणि मानवी वस्ती वाढीचा परिणाम: शेती आणि मानवी वस्ती वाढल्यामुळे जंगलांपासून तांत्रिक आणि सामाजिक कारणांनी बिबट्यांना नवीन ठिकाणी वावरणे लागते. विशेषतः माणसांच्या वस्तीच्या जवळ असलेल्या जंगल भागांमध्ये बिबट्यांचे वावरण लक्षात घेतले जाते.
: बिबट्यांच्या अन्नसाखळीतील बदलामुळे ते मानवांच्या वस्तीमध्ये येतात. बिबट्यांची मुख्य आहारसाखळी जंगलातील छोटे प्राणी आणि जंगली मांसाहारी प्राणी आहेत. त्यामुळे जंगलाच्या आसपास असलेल्या पिकांसाठी बिबट्यांची उपस्थिती वाढली आहे.
कानूनी प्रतिबंध आणि संरक्षणात्मक उपाय: बिबट्यांवर शिकारी आणि शिकारवाढीवर प्रतिबंध लावण्यासाठी अधिक कडक कायद्यानुसार कारवाई केली जाते. तथापि, काही भागांमध्ये बिबट्यांना संरक्षण मिळवणे कठीण होते.
: काही वेळा माणसांची बिबट्यांच्या वावरणात अडचण येते. रस्ते, रेल्वे मार्ग आणि औद्योगिक वस्ती यांच्या अतिक्रमणामुळे जंगलाच्या पसराच्या मर्यादा घटत आहेत, आणि यामुळे बिबट्यांना नवे ठिकाण शोधणे भाग पडते.
नाशिक जिल्ह्यातील बिबट्यांच्या वावरणाचे प्रमुख कारण म्हणजे मानवाच्या वस्तीचा वाढलेला प्रभाव, जंगलांची तूट, आणि अन्नसाखळीतील बदल. यासाठी वन विभाग आणि स्थानिक प्रशासनाने योग्य उपाययोजना, जंगल क्षेत्राची संवर्धन, आणि बिबट्यांच्या सुरक्षिततेसाठी कार्यवाही करणे आवश्यक आहे. तसेच, बिबट्यांचा वावर आणि त्यांच्या प्रजनन प्रक्रियेचे निरीक्षण करणे आणि स्थानिक नागरिकांमध्ये जगरूकता वाढवणे आवश्यक आहे.
नाशिक जिल्ह्यामध्ये वन्य प्राण्यांचे प्रमाण देखील अधिक वाढलेला आहे त्यामध्ये हरणांचे मोठ्या प्रमाणात कळप दिसून येतात हरणांच्या कळपामुळे शेतीचे मोठे प्रचंड नुकसान होत आहे परंतु त्यात आता बिबट्या देखील आता शेतीमध्ये वावरताना दिसतोय मानवी वस्तीत वावरताना दिसतय आणि मग बिबट्यामुळे हरणांवर त्याचे परिणाम होतात परंतु बिबट्यामुळे मानवी वस्ती वरती भीतीचे प्रमाण अधिक वाढले आहे बिबट्या शक्यतो हरणांची शिकार करताना दिसतात कधी कधी ते मोरांची देखील शिकार करतात.
मानवी वस्ती कडे वाहतात अशी परिस्थिती नांदगाव तालुक्यात देखील आता निर्माण झाले नांदगाव तालुक्यातील नांदगाव शहराच्या ग्रामीण भागात श्रीराम नगर फुलेनगर क्रांतीनगर मल्हारवाडी दहेगाव बानगाव टाकळी पोखरी या भागामध्ये देखील बिबट्याचा सरास वावर दिसतोय बिबट्या आता दिवसाढवळ्या देखील वावरताना दिसतात त्यामुळे लोकांमध्ये भीती वाटते.
रात्रीच्या वेळेला बाहेर निघणे मुश्किल झाले परंतु शेतीला खरीप पिकांना पाणी देण्यासाठी रात्रीची लाईट असल्यास शेतकऱ्यांना मोठ्या अडचणींचा सामना करावा लागत आहे. नांदगाव तालुक्यात बिबट्याचा वावर अधिक असल्यामुळे शेळ्या मेंढ्या यांचा देखील फारसे पाटला जात आहे त्यामुळे पाळीव प्राण्यांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान होत आहे त्यामुळे ग्रामीण भागामध्ये कल्पने राहणाऱ्या शेळ्या मेंढ्यांवर परिणाम झालेले आहे.
