वेगवान मराठी / मारुती जगधने
नाशिक, ता. 25 नोव्हेंबर 2024-
विधानसभांच्या निवडणूका चे निकाल लागताच कांदा भावात मोठी घसरण सुरू झाली आहे. कांदा, जो भारतीय लोकांच्या रोजच्या आहाराचा एक महत्त्वाचा घटक आहे, त्याच्या भावात होणारी घसरण हे अनेक कारणांमुळे गंभीर आर्थिक, सामाजिक आणि कृषी क्षेत्रातील एक महत्त्वाचा मुद्दा बनला आहे.
कांद्याचे उत्पादन आणि त्याचा भाव या दोन्ही गोष्टी एका परिष्कृत प्रणालीशी संबंधित आहेत, ज्यामध्ये कृषी धोरणे, हवामानातील बदल, बाजारपेठेतील मागणी आणि पुरवठा, तसेच मध्यस्थांची भूमिका यांचा मोठा प्रभाव आहे.
कांद्याचा भाव अचानक कमी होणे, शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नावर गंभीर परिणाम करतो, तसेच बाजारपेठेतील अस्थिरता वाढवते. यामुळे अनेक शेतकऱ्यांना आर्थिक ताणाचा सामना करावा लागतो. दोन दिवसापूर्वी कांद्याचे भाव 6600 रुपयांवर जाऊन पोहचला होता. आज सोमवारी कांद्याचे दर प्रचंड प्रमाणात कोसळले.
कांद्याच्या उत्पादनाची स्थिती
कांद्याचे उत्पादन भारतात मुख्यत: महाराष्ट्र, कर्नाटका, तामिळनाडू, उत्तर प्रदेश आणि मध्य प्रदेश या राज्यांतून होते. भारत हा कांद्याचा एक महत्त्वाचा उत्पादक देश आहे. कांद्याचे उत्पादन विविध परिस्थितींवर अवलंबून असते, जसे की हवामान, पाऊस, मातीची गुणवत्ता आणि पिकांची विविधता. कांद्याच्या उत्पादनासाठी आवश्यक असलेल्या योग्य हवामान परिस्थितीचा अभाव, तसेच अनियंत्रित पाऊस, पिकांना इजा करणाऱ्या रोगांचा प्रादुर्भाव यामुळे उत्पादनात अनियमितता निर्माण होऊ शकते.
. मागणी आणि पुरवठ्याचे असंतुलन
कांद्याचा भाव मुख्यत: त्याच्या पुरवठ्याच्या प्रमाणावर आधारित असतो. प्रत्येक वर्षी कांद्याचे उत्पादन एकसारखे नसते, आणि कधी कधी अचानक होणारी वाढ किंवा घट पुरवठ्याला गती देऊ शकते. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या वर्षी कांद्याचे उत्पादन जास्त झाले, तर बाजारात पुरवठ्याची वाढ होईल, परिणामी भाव कमी होईल. याउलट, उत्पादन कमी झाल्यास पुरवठा कमी होतो आणि भाव वाढतो. त्यामुळे, शेतकऱ्यांसाठी भावाच्या घसरत्या दरांचा सामना करणे अत्यंत कठीण होऊ शकते.
हवामान बदल आणि त्याचा प्रभाव
हवामान बदल हे कांद्याच्या उत्पादनावर थेट परिणाम करणारे एक महत्त्वाचे कारण आहे. भारतात पाऊस, तापमान, वाऱ्याचे वेग आणि इतर हवामान घटक कांद्याच्या पिकावर प्रभाव टाकतात. अलीकडील काळात हवामानात झालेल्या बदलामुळे विविध शेतकऱ्यांना असमर्थतेचे समोर जावे लागले आहे. जास्त पाऊस, ओलावा, तसेच तापमानातील वाढ यामुळे कांद्याच्या पिकांवर रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव होतो. यामुळे उत्पादन कमी होऊन कांद्याचा भाव वाढतो.
व्यापारी आणि मध्यस्थांची भूमिका
भारतीय बाजारपेठांमध्ये, कांद्याचा भाव विविध व्यापारी आणि मध्यस्थांच्या नियंत्रणाखाली असतो. हे मध्यस्थ कांद्याची खरेदी आणि विक्री करत असतात. कधी कधी, बाजारातील मध्यस्थ त्यांचा फायदा वाढवण्यासाठी किंमतीचे अपयश करतात. कांद्याच्या भावात झालेल्या घसरणीमध्ये व्यापाऱ्यांची भूमिका महत्त्वाची असते. ते शेतकऱ्यांपासून कांदा स्वस्त दरात खरेदी करून त्यास अधिक महागात विकतात, परिणामी कांद्याचा भाव अचानक कमी होतो.
. सरकारचे धोरण आणि बाजार नियंत्रण
भारतीय सरकार कांद्याच्या भावाच्या नियंत्रणासाठी काही धोरणे राबवते. केंद्र सरकार आणि राज्य सरकारे कांद्याच्या व्यापारी बाजारपेठांचे नियमन करत असतात. अनेक वेळा, सरकार शेतकऱ्यांना कांद्याचा समर्पक भाव मिळवण्यासाठी मदत करण्यासाठी किमान समर्थन किंमत (MSP) निश्चित करते. तथापि, या धोरणांच्या कार्यक्षमतेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित होतो, कारण अनेक वेळा कांद्याचा उत्पादन खर्च आणि बाजारातील मूल्य यामध्ये मोठा अंतर असतो.
कांद्याच्या भावातील अस्थिरता
कांद्याच्या भावात घसरण हा एक अस्थिर आणि असमान अनुभव असतो. कांद्याचे उत्पादन आणि भाव एका वेळेस अस्थिर होऊ शकतात, त्यात खूप उतार-चढाव होऊ शकतात. कधी कधी, कांद्याचा भाव इतका घसरतो की शेतकऱ्यांना त्याच्या विक्रीतून नफा मिळवता येत नाही, आणि ते मोठ्या प्रमाणावर नुकसान होतात. हे अस्थिरतेचे उदाहरण २०२० मध्ये दिसून आले, जेव्हा भारतीय शेतकऱ्यांनी खूप कमी भावात कांद्याचे विक्री केले, कारण पुरवठ्याचा साखळीमध्ये अडथळा निर्माण झाला होता आणि बाजारपेठेतील मागणी कमी झाली होती.
शेतकऱ्यांच्या समस्या
कांद्याच्या भावात घसरण शेतकऱ्यांसाठी मोठ्या आर्थिक संकटाचे कारण ठरते. शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांच्या खर्चाची वसुली न करता, बाजारातील अस्थिरतेमुळे लक्षणीय नुकसान होऊ शकते. कांद्याच्या भावातील चढ-उतारामुळे शेतकऱ्यांना उत्पादनाची योग्य किंमत मिळवण्यात कठीणाई येते, आणि अनेक वेळा ते त्यांचे उत्पन्न नुकसान करत असतात.
उपाय योजना
कांद्याच्या भावातील अस्थिरता आणि शेतकऱ्यांच्या समस्यांवर उपाय शोधणे आवश्यक आहे. काही संभाव्य उपायांमध्ये समाविष्ट आहे:
कृषी विविधीकरण: शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पन्नाच्या स्रोताचे विविधीकरण करणे आवश्यक आहे, जेणेकरून कांद्याच्या उत्पादनावर अवलंबून राहण्याऐवजी इतर पिकांच्या माध्यमातून उत्पन्न मिळवता येईल.
. कांद्याची साठवण क्षमता वाढवणे: कांद्याच्या साठवण क्षमता सुधारल्याने, कांद्याचे उत्पादन अस्थिर असतानाही त्याची विक्री सुसंगतपणे केली जाऊ शकते.
नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर: कांद्याच्या उत्पादनात तंत्रज्ञानाचा वापर करणे, जसे की जलवायू अनुकूल शेती पद्धती, अधिक उत्पादनक्षम वाणांची निवड, आणि आधुनिक सिंचन तंत्र, यामुळे कांद्याचे उत्पादन स्थिर होऊ शकते.
कृषि उत्पन्न बाजार समिती, मनमाड
ता. नांदगांव जि.नाशिक
सोमवार दि. 25/11/2024
कांदा लिलाव (सकाळ सत्र)
लाल कांदा
कमी – 500 जास्त – 4501 सरासरी – 3701
आवक – 234 नग, सफेद कांदा
कमी – 2291 जास्त – 3153 सरासरी – 2980
आवक – 04 नग
लिलाव झालेली वाहने 238 नग
उत्पन्न बाजार समिती नांदगांव(नाशिक)
उपबाजार बोलठाण
सोमवार दि. 25/11/2024
सकाळ सत्र
कांदा बाजारभाव खालीलप्रमाणे
उन्हाळ कांदा
कमी:- 1700
जास्त:- 3550 सरासरी:- 3050
नग :- 05
लाल कांदा
कमी:- 500 जास्त:- 4200
सरासरी:- 2700 नग:- 121
एकूण लिलाव झालेली वाहने: 126 नग
निष्कर्ष
कांद्याच्या भावात घसरण हा भारतीय कृषी क्षेत्रासाठी एक गंभीर समस्या आहे, जो शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थितीला मोठ्या प्रमाणावर प्रभावित करतो. या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी व्यापक आणि समन्वयित धोरणांची आवश्यकता आहे. सरकार, शेतकरी संघटन, आणि व्यापारी यांच्याद्वारे एकत्रित उपाय योजना राबवून कांद्याच्या भावात घसरण रोखली जाऊ शकते आणि शेतकऱ्यांच्या हिताची रक्षण केली जाऊ शकते.
